Znajdujesz się w: Strona główna > Czarcie miotły

Czarcie miotły-Hexenbesen-Witches broom-Cieroviennik-Boszorkany sepro

Czarcie miotły to gęste, silnie rozgałęzione (miotlaste) skupienia młodych pędów pojawiające się na gałęziach drzew w wyniku patologicznego zahamowania rozwoju pędu i przerwania spoczynku przez wszystkie pączki boczne (w normalnych warunkach rozwijają się tylko niektóre z nich). Czarcie miotły mogą przyjmować różne kształty: kuliste (Picea abies Wapienica), stożkowe, płaczące Fagus silvatica Bella Ria (Slama), kolumnowe, różnokształtne (Pinus sylvestris Ćwiklice). Niekiedy wiek czarciej miotły przekracza 25 lat (Picea abies Biebrza HB fot. T.Zapaśnik). Te silne zniekształcenia mogą występować pojedynczo w różnych częściach korony drzewa np. na wierzchołku (Picea abies Oplankarica HB, Pinus sylvestris Piasek) stąd nazwa ludowa "piorunowy krzak" lub wielokrotnie (Picea abies Slovenia 8HB, Larix decidua Bajerka) na tym samym drzewie (wtedy zazwyczaj są uschnięte). Mogą również tworzyć zniekształcenia tetratologiczne jak staśmienie łodyg (fascatio) np. u świerka (Picea abies Bohinj HB, Picea pungens Nymburk-Pospisil, Picea pungens S. ,sosny Pinus mugo Majela cristata 3HB(Holubec),daglezji Pseudotsuga menziesii Kościół(Sęktas)) , modrzewia (Larix decidua Krejci ), cyprysika (Chamaecyparis obtusa Lycopoides Aurea) , szydlicy (Cryptomeria japonica Cristata) czy wierzby (Salix udensis Sekka)



Wzrost zaszczepionej czarciej miotły zależy od rodzaju i wieku zastosowanej podkładki oraz typu zrazu pobranego z matecznej czarciej miotły (Picea abies Guty HB). Na podstawie obserwacji stwierdzono (Gola), że powstałe pierwsze nowe szczepy mogą się różnić formą i długością przyrostów rocznych np. z jednej bardzo dużej czarciej miotły powstały 3 różneAbies concolor Cernosice I, II, III HB. Dlatego też tak ważna jest kilkuletnia obserwacja potomnych czarcich mioteł, by powstałe nowe ustalone odmiany powtarzały te same cechy budowy w kolejnych rozmnożeniach.
Te anormalne zwielokrotnienia zawiąków pąków na niewielkiej przestrzeni mogą być czasem objawami infekcji chorobotwórczej (nie są one interesujące dla zbieraczy).Robinia pseudoacacia, Betula pendula gabies, Betula - Ogród botaniczny w Berlinie (fot. Janczar) Czarcie miotły powodowane patogenami jak i mutacjami mogą występować na tym samym gatunku np. Larix.

Przyczyny powstawania czarciej miotły nie są znane. Przypuszcza się, że do porażenia lub inicjacji drzewa przyczyniają się:

  1. grzyby pasożytnicze (nie stwierdzono obecności grzyba na czarciej miotle w Polsce u nagozalążkowych):
    1. szpetkowce {Taphrina cerasi (Fuck.) Sadeb.} z klasy workowców (Ascomycetes) u czereśni i grabu
    2. rdze (Chrysomyxa arctostostaphyli Diet.) z klasy podstawczaków (Basidiomycetes) na świerku w Ameryce Północnej
  2. fitoplazmy (organizmy mykoplazmatyczne) drobnoustroje wielopostaciowe (pleomorficzne) zaliczane do bakterii mające zdolność wektorowego (skoczki, szpeciele) rozprzestrzeniania się powodujące choroby (proliferacja jabłoni, żółtaczka astra) roślin z rodzaju: Magnolia, Populus, Acer, Fraxinus, Quercus, Salix.
  3. riketsje drobne bakterie Gram-ujemne o kształcie pałeczkowatym bezwzględne pasożyty wewnętrzne, przeważnie u stawonogów. Niektóre chorobotwórcze dla człowieka (czy u roślin ?).
  4. mutacje pąkowe to mutacje w merystemie wierzchołkowym dzięki, którym możemy otrzymać bardzo często tzw. sporty czyli nowe odmiany roślin np. w sadownictwie sporty warunkujące zabarwienie owoców u wielu odmian jabłoni czy wiśni: zmiana pokroju korony drzewa, wielkości liści, długości szypułek owoców, pory dojrzewania. Jeżeli komórki zmutowane u roślin okrytozalążkowych zajmują wszystkie trzy warstwy (piętra) komórek inicjalnych mutacja jest już zupełnie utrwalona i przestaje być chimerą.



Mutacje komórek generatywnych lub somatycznych spowodowane mogą być:


Chimera to roślina (zwierzę) lub jej organ zbudowany z komórek różniących się genetycznie. Bierze początek z niejednorodnych genetycznie merystemów wierzchołkowych. Chimery to rośliny z poznaczonymi komórkami w merystemie wierzchołkowym a chimery trwałe to rośliny z poznaczonymi komórkami inicjalnymi. Niektóre barwne odmiany roślin ozdobnych o _pstrokatych_ liściach to chimery chlorofilowe. Chimery te powstają spontanicznie np. w wyniku mutacji somatycznych (punktowych) gdy w merystemie wierzchołkowym któraś komórka inicjalna lub jedna z komórek potomnych niżej położonych zmutuje nie wytwarzając normalnych chloroplastów daje np. komórki niezdolne do wytwarzania chlorofilu. Powstają wtedy różnej wielkości odbarwienia na liściach dzięki temu łatwo je można rozpoznać w dojrzałym pędzie. Formy o liściach biało brzegich to chimery peryklinalne z chlorotyczną drugą warstwą tuniki, zaś formy z białymi sektorami są to zwykle chimery peryklinalno-meryklinalne z chlorotyczną warstwą powierzchniową. U Cupressaceae oraz niektórych dwuliściennych występują chimery stale rozszczepiające się co przejawia się tworzeniem białych sektorów na pędach i w systemie rozgałęzień pędu np. Juniperus sabina Variegata. Z wiekiem niektóre odmiany często wyradzają się powracając do typu (starzenie się klonu np. J. chinensis Variegata).

Poliploidyzacja zachodząca w komórkach inicjalnych prowadzi do wytworzenia pędów chimeralnych. W naturze powstają one spontanicznie jako tzw. sporty poliploidalne na dojrzałej roślinie jak również wśród siewek (kolchicyna).

Chimery powstają również z połączenia komórek różnych komponentów (różne zygoty) w czasie szczepienia mają część pędu lub liścia zbudowaną z tkanek podkładki druga zaś część pochodzi ze zrazu np. Chimera Picea pungens USA, Chimera Picea pungens Bielsko-Biała. Najbardziej znana chimera powstała w 1825 roku w Vitry pod Paryżem gdzie ogrodnik Adam zaszczepił krzew Chamaecytisus purpureus na Laburnum anagyroides. na granicy zrostu wyrósł pęd który wykazał cechy pośrednie między cechami tych dwóch gatunków. Nadano tej nowej formie nazwie Laburnocytisus adamii, w której epiderma pochodzi od Ch. purpureus, a cała część wewnętrzna z Laburnum (Chimera peryklinalna). Inne mieszańce wegetatywne to: Pyronia veitchii John Seden, Sorbopyrus auricularis, Amygdalopersica hybrida, Crataegomespilus dardarii-liście podobne do nieszpułki, Crategomespilus asnieresii chimera podobna do głogu.

Rozmnażane są też typy tej samej odmiany o różnych wielkościach i gęstości rozmieszczenia przebarwień u nago i okrytozalążkowych. Odmiany młodociane i przejściowe mogą wydawać gałęzie rewersyjne z ulistnieniem dojrzałym (łuskowym) typowym dla gatunku.

Chimera peryklinalna tworzy się gdy jedna lub kilka zewnętrznych warstw (pięter) komórek inicjalnych różni się od warstwy wewnętrznej np. zewnętrzna jest diploidalna a wewnętrzna poliploidalna. Łatwo można to rozpoznać w merystemie wierzchołkowym jak i dojrzałych organach po wielkości komórek.

Chimera meryklinalna powstaje gdy warstwy te różnią się, ale tylko na pewnym odcinku obwodu. Pędy boczne wyrastające z pędu będącego chimerą merylkinalną są albo jednolite albo chimerycznie perklinalne, zależnie od sektora z którego wyrastają.

Chimera sektorialna powstaje, kiedy tkanka genetycznie zmieniona występuje wzdłuż osi podłużnej pędu (często u roślin nagozalążkowych) Chimera Picea pungens Bielsko-Biała. Występuje jedno piętro inicjalne i są w nim sektory genetycznie różne.

Zaobserwowałem to usuwając pędy Pinus mugo Mops (o dużych przyrostach i igłach długości 44mm) mogących zgłuszyć nowo powstałą czarcią miotłę (o przyrostach karłowych i igłach długości 14mm), gdzie na obrzeżu jednego pędu od strony czarciej miotły przyrost był zmutowany (karłowy), a z przeciwległej o typowym wzroście. Przpuszczam, że czarcie miotły to utrwalone chimery roślinne (przynajmniej u roślin nagozalążkowych). Przypominają one mutanty krótkopędowe, gdzie zmianie ulega cały zespół cech: skrócenie międzywęźli, obfite wytwarzanie krótkopędów, intensywniejsze zabarwienie itp. przez co cała roślina staje się półkarłowa o mniej lub bardziej widocznych innych zmianach fenotypowych.

W wyniku rozmnażania wegetatywnego (przez szczepienie) lub przez wysiew nasion zebranych z czarciej miotły powstaje wiele ciekawych, karłowych odmian roślin ozdobnych np. z Larix decidua Vacikov HB powstało pięć siewek Larix decidua Maly I, II, III, IV, V a z Larix decidua Kostelec HB powstał Larix decidua Roman HB(Holata). Z czarciej miotły sosny zwykłej powstała siewka Pinus silvestris Maly HB.

Uważam, że powtarzające się żery "szkodników nękających" np. zwójki sosnóweczki (Rhvacionia buoliana), skośnika tuzimka (Exoteleia dodecella), szyszenia posplitego (Dioryctria abietella), cetyńca (Tomicus), mogą powodować, że drzewa przyjmują charakterystyczny wygląd tzw. "sosny strzyżonej" a nie czarciej miotły, gdyż po ustąpieniu przyczyny deformacji pędy powrócą do naturalnego kształtu na co zwrócił uwagę pan Mleczko. To samo może dotyczyć objawów zniekształceń spowodowanych przez grzyby czy bakterie np. Rhodococus fascinans na malinie.

Nowe kultywary można uzyskać poprzez nacięcie pąka i zakropienie kolchicyną, który to alkaloid powoduje poliploidyzację komórek roślinnych. Wysiewając nasiona z odmian zwirusowanych pstrolistnych np.Thuja occidentalis Litomyśl lub Thuja plicata Zebrina czy Corylus avellana Agnieszka (Skórka) otrzymujemy siewki powtarzające cechę pstrolistości.